nội dung chính của luật hồng đức là gì

Luật Hồng Đức là tên thường gọi thông thườn của cục Quốc triều hình luật hoặc Lê triều hình luật, là cỗ luật đầu tiên ở trong nhà nước Đại Việt thời Lê sơ hiện nay còn được lưu lưu giữ không hề thiếu. Do những cỗ luật của những triều đại phong loài kiến VN đều mang tên gọi là Quốc triều hình luật nên ở phía trên người sử dụng tên thường gọi Luật Hồng Đức thực hiện tên thường gọi mang đến bài xích tuy nhiên nó ko nên là tên thường gọi đầu tiên.

Nó hoàn toàn có thể xem như là cỗ luật tổ hợp bao hàm nhiều quy phạm pháp lý nằm trong nhiều nghành pháp lý không giống nhau như: Lĩnh vực luật hình sự, luật dân sự, luật tố tụng, luật thơm nhân-gia đình, luật hành chủ yếu,...

Bạn đang xem: nội dung chính của luật hồng đức là gì

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Văn bạn dạng của cục luật này là một trong trong mỗi văn tự cổ nhất hiện nay còn được tàng trữ bên trên Viện phân tích Hán-Nôm (Hà Nội). Tại phía trên với nhị bạn dạng in ván tự khắc đều mang tên là Quốc triều hình luật. Dường như còn tồn tại một cuốn sách chép tay tuy rằng mang tên gọi là Lê triều hình luật, tuy nhiên nội dung của này lại là bạn dạng sao lại của Quốc triều hình luật (thời Hậu Lê) và chép nhập thời hạn trong tương lai.

Trong bại bạn dạng Quốc triều hình luật đem ký hiệu A.341 là bạn dạng in ván tự khắc hoàn hảo hơn hết và được xem như là văn bạn dạng có mức giá trị nhất. Sở luật nhập sách này bao gồm 6 quyển, in ván tự khắc trong giấy tờ bạn dạng, tổng số bao gồm 129 tờ đóng góp công cộng trở thành một cuốn. Sách ko ghi thương hiệu người sáng tác, không tồn tại tín hiệu niên đại biên soạn thảo hoặc niên đại in ấn và dán và cũng không tồn tại điều tựa hoặc những chú dẫn không giống. Bìa vẹn toàn bạn dạng cuốn sách tiếp tục mất mặt, được thay vì một tờ bìa ghi chép 4 chữ Hán là Quốc triều hình luật vì thế cây viết lông. Nội dung của cục luật này và được Phan Huy Chú biên chép lại nhập phần Hình luật chí của Lịch triều hiến chương loại chí, tuy nhiên thiếu thốn đối với cuốn sách này 143 điều nhập tổng số 722 điều.

Trong số 722 điều của Quốc triều Hình luật thì 200 điều phỏng bám theo luật căn nhà Đường (Đường luật sớ nghị), 17 điều phỏng bám theo luật căn nhà Minh. Dường như với 178 điều công cộng chủ đề tuy nhiên Quốc triều Hình luật thể hiện một biện pháp không giống những triều đại Trung Hoa. Đáng xem xét nhất là với 328 điều ko ứng với điều luật này của Trung Quốc cả.^[1]

Từ thời điểm đầu thế kỷ đôi mươi, Quốc triều hình luật và được khảo dịch quý phái giờ Pháp. Đến năm 1956, nó vừa mới được dịch quý phái quốc ngữ phiên thứ nhất (bản dịch của Trường Đại học tập Luật khoa TP. Sài Gòn tự Lương Thần Cao Nãi Quang phiên âm, và dịch nghĩa, Nguyễn Sĩ Giác hiệu gắn, Vũ Văn Mẫu ghi chép điều tựa, căn nhà in Nguyễn Văn Của phát triển, TP. Sài Gòn, 1956). Gần phía trên, Viện Sử học tập VN tiếp tục dịch thuật lại mang đến chuẩn chỉnh xác rộng lớn. (Nhà xuất bạn dạng Pháp lý, TP Hà Nội - 1991).

Một số học tập fake Pháp, Khi khảo dịch và phân tích nhận định rằng nó mang tên là Lê triều hình luật và nó là Lê triều điều luật được ấn năm 1777 (Cảnh Hưng loại 38) nhưng mà Phan Huy Chú tiếp tục ghi lại nhập Lịch triều hiến chương loại chí sau thời điểm bọn họ phân tích thiên Hình luật chí nhập cuốn sách này của ông hao hao bạn dạng chép tay của Quốc triều hình luật. Theo Vũ Văn Mẫu, Quốc triều hình luật được công bố phiên thứ nhất trong tầm niên hiệu Hồng Đức (1470-1497) và có lẽ rằng nhập thời hạn cuối của niên hiệu này. Ý loài kiến của Vũ Văn Mẫu đa số phụ thuộc vào chủ kiến của Phan Huy Chú ghi chép về sự việc phát hành bên dưới thời Lê, cỗ Hồng Đức hình luật và điều đề tựa của vua Gia Long triều Nguyễn mang đến cỗ Hoàng Việt quy tắc, nhập bại ông review đặc biệt cao cỗ luật cổ này và gọi nó là cỗ luật Hồng Đức.

Theo Viện Sử học tập VN, Quốc Triều hình luật được khởi thảo kể từ thời Lê Thái Tổ, tiếp sau đó nối tiếp được bổ sung cập nhật bên dưới những triều Lê Thái Tông và Lê Nhân Tông. Tới thời Lê Thánh Tông thì cỗ luật được hoàn hảo.^[2] Các chủ kiến này đa số phụ thuộc vào Đại Việt sử ký toàn thư với biên chép là năm Thái Hòa loại 7 (1449), vua Lê Nhân Tông tiếp tục bổ sung cập nhật thêm vô cỗ hình luật chương điền sản bao gồm 14 điều. Dường như, qua quýt những sử sách không giống và qua quýt những phiên in tự khắc ván (với những điểm không giống nhau về nội dung của những văn bản), những bổ sung cập nhật và tên thường gọi những đơn vị chức năng hành chủ yếu ghi nhập cỗ luật v.v hoàn toàn có thể nhận biết cỗ luật này được biên soạn thảo, bổ sung cập nhật, hiệu gắn trải qua không ít đời vua triều Lê.

Bố cục[sửa | sửa mã nguồn]

Quốc triều hình luật nhập cuốn sách A.341 với 13 chương, biên chép nhập 6 quyển (5 quyển với 2 chương/quyển và 1 quyển với 3 chương), bao gồm 722 điều. Dường như, trước lúc lên đường nhập những chương và điều thì Quốc triều hình luật còn tồn tại những vật biểu quy tấp tểnh về những hạng nhằm tang và tang phục, độ dài rộng và những hình cụ (roi, trượng, gông, thừng Fe v.v).

Bố trí rõ ràng như sau:^[3]

1. Chương Danh lệ: 49 điều quy tấp tểnh về những yếu tố cơ bạn dạng với đặc điểm phân bổ nội dung những chương điều không giống (quy tấp tểnh về thập ác, ngũ hình, chén nghị, chuộc tội vì thế chi phí v.v)
2. Chương Vệ cấm: 47 điều quy tấp tểnh về sự việc đảm bảo an toàn cung cấm, kinh trở thành và những tội về cấm vệ.
3. Chương Vi chế: 144 điều quy tấp tểnh về hình trị cho những hành động sai ngược của quan tiền lại, những tội về phục vụ.
4. Chương Quân chính: 43 điều quy tấp tểnh về việc trừng trị những hành động sai ngược của tướng mạo, sĩ, những tội quân sự chiến lược.
5. Chương Hộ hôn: 58 điều quy tấp tểnh về hộ tịch, hộ khẩu, thơm nhân-gia đình và những tội phạm trong những nghành này.
6. Chương Điền sản: 59 điều, nhập bại 32 điều lúc đầu và 27 điều bổ sung cập nhật sau (14 điều về điền sản mới nhất gia tăng, 4 điều về luật hương thơm hỏa, 9 điều về châm chước bổ sung cập nhật luật hương thơm hỏa) quy tấp tểnh về ruộng khu đất, quá kế tiếp, hương thơm hỏa và những tội phạm trong nghành nghề này.
7. Chương Thông gian: 10 điều quy tấp tểnh về những tội phạm dục tình.
8. Chương Đạo tặc: 54 điều quy tấp tểnh về những tội ăn cướp, thịt người và một số trong những tội chủ yếu trị như phản nước sợ hãi vua.
9. Chương Đấu tụng: 50 điều quy tấp tểnh về những group tội tiến công nhau (ẩu đả) và những tội vu cáo, lăng nhục v.v
10. Chương Trá ngụy: 38 điều quy tấp tểnh những tội hàng nhái, lừa lừa lọc.
11. Chương Tạp luật: 92 điều quy tấp tểnh về những tội ko với mọi group tội danh bên trên phía trên.
12. Chương Sở vong: 13 điều quy tấp tểnh về sự việc bắt tội phạm chạy trốn và những tội nằm trong nghành này.
13. Chương Đoán ngục: 65 điều quy tấp tểnh về sự việc xử án, nhốt can phạm và những tội phạm trong nghành nghề này.

Hai chương cuối này tiếp tục với một số trong những quy tấp tểnh về tố tụng, tuy nhiên ko hoàn hảo.

Các quy tấp tểnh dân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Trong cỗ luật Hồng Đức, những mối liên hệ dân sự được kể cho tới tối đa là những nghành như: mối liên hệ chiếm hữu, mối liên hệ phù hợp đồng và quá kế tiếp ruộng khu đất.

Sở hữu và phù hợp đồng[sửa | sửa mã nguồn]

Bộ luật Hồng Đức tiếp tục phản ánh nhị cơ chế chiếm hữu ruộng khu đất nhập thời kỳ phong loài kiến là: chiếm hữu giang san (ruộng công/ công điền/công thổ) và chiếm hữu cá nhân (ruộng tư/tư điền/tư thổ).

Trong cỗ luật Hồng Đức, tự tiếp tục với cơ chế lộc điền-công điền kha khá toàn vẹn về yếu tố ruộng khu đất công nên nhập cỗ luật này quyền chiếm hữu giang san về ruộng khu đất chỉ được thể hiện nay trở thành những chế tài vận dụng so với những hành động vi phạm cơ chế dùng ruộng khu đất công như: ko được buôn bán ruộng khu đất công (điều 342), ko được lúc lắc ruộng khu đất công quá giới hạn ở mức (điều 343), ko được trao bậy ruộng khu đất công tiếp tục uỷ thác cho những người không giống (điều 344), cấm thực hiện sai quy tấp tểnh phân cung cấp ruộng khu đất công (điều 347), ko nhằm bỏ phí ruộng khu đất công (điều 350), cấm biến đổi ruộng khu đất công trở thành tư (điều 353), ko được ẩn lậu nhằm trốn thuế (điều 345) v.v

Bên cạnh bại việc bảo lãnh quyền chiếm hữu tư nhân/ phù hợp đồng về ruộng khu đất tư cũng khá được quy xác định rõ ràng. Chẳng hạn, cấm xâm lấn ruộng khu đất của những người không giống (điều 357), cấm tá điền tranh giành ruộng khu đất của căn nhà (điều 356), cấm ức hiếp để sở hữ ruộng khu đất của những người không giống (điều 355) v.v

Qua một số trong những quy tấp tểnh bên trên, hoàn toàn có thể thấy cỗ luật tiếp tục kiểm soát và điều chỉnh thân phụ loại phù hợp đồng về ruộng đất:

Mua buôn bán ruộng đất

Cầm cố ruộng đất

Thuê mướn ruộng đất

Về mẫu mã, những phù hợp đồng thông thường phải tạo trở thành văn tự động Một trong những mặt mũi nhập cuộc phù hợp đồng với việc xác thực của quan tiền viên với thẩm quyền.

Thừa kế[sửa | sửa mã nguồn]

Trong nghành quá kế tiếp, ý kiến của những căn nhà thực hiện luật Đại Việt thời Lê khá thân mật và gần gũi với những ý kiến văn minh về quá kế tiếp. Cụ thể: Khi thân phụ u còn sinh sống, ko đột biến những mối liên hệ về quá kế tiếp nhằm mục tiêu đảm bảo an toàn và lưu giữ sự vĩnh cửu của mái ấm gia đình, dòng tộc. Thứ nhị là những mối liên hệ quá kế tiếp bám theo chúc thư (các điều 354, 388) và quá kế tiếp ko chúc thư (thừa kế tiếp bám theo luật) với những điều 374-377, 380, 388. Điểm xứng đáng xem xét nhập cỗ luật Hồng Đức, người phụ nữ với quyền quá kế tiếp ngang vì thế với những người con cái trai(trong tình huống người đàn ông trưởng mất mặt hoặc bị tiêu diệt trước bại - Xem tăng Lịch Triều Hiến Chương Loại chí -Tập 2 - Hình Luật Chí). Đây là một trong điểm tiến bộ cỗ ko thể thấy ở những cỗ luật phong loài kiến không giống. Thứ thân phụ, cỗ luật tiếp tục phân tấp tểnh về xuất xứ gia tài của bà xã ck, bao gồm có: gia tài riêng biệt của từng người và gia tài công cộng của tất cả nhị bà xã ck. Việc phân tấp tểnh này góp thêm phần xác lập việc phân loại quá kế tiếp cho những con cái Khi thân phụ u tiếp tục bị tiêu diệt hoặc phân chia gia tài mang đến mặt mũi còn sinh sống nếu như 1 trong những nhị bà xã hoặc ck bị tiêu diệt trước. Thừa kế tiếp đó là điểm nổi trội nhất của pháp luật triều hau le

Trách nhiệm dân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Luật Hồng Đức cũng quy tấp tểnh trách móc nhiệm dân sự của những mặt mũi nhập cuộc mối liên hệ, với những nội dung khá ngặt nghèo, rõ ràng. Bên cạnh những nội qui bên trên trẻ nhỏ cũng cần phải che chở tường tận và dạy dỗ đặc trưng với 3 tiêu xài chí:

• 1. Không bạo lực
• 2. Không tiến công đập
• 3. Giáo dục đào tạo chất lượng tốt.

Với 3 tiêu chuẩn bên trên nhằm người dân biết giang san đặc biệt quan hoài cho tới trẻ nhỏ vì thế trẻ nhỏ là sau này của giang sơn là trụ cột của quê nhà.

Các quy đánh giá sự[sửa | sửa mã nguồn]

Các cách thức căn nhà đạo[sửa | sửa mã nguồn]

Hình luật là nội dung trọng yếu ớt và với đặc điểm chủ yếu, bao quấn toàn cỗ nội dung của cục luật. Các cách thức hình sự đa số của chính nó là:

• Vô luật bất trở thành hình (điều 642, 683, 685, 708, 722): nhập bại quy tấp tểnh chỉ khép tội Khi nhập cỗ luật với quy tấp tểnh, ko tăng tách tội danh, vận dụng chính hình trị tiếp tục quy tấp tểnh và nó là tương tự động như trong những cỗ luật hình sự văn minh.
• Chiếu cố (điều 1, 3-5, 8, 10, 16, 17, 680): nhập bại quy tấp tểnh những chiếu cố so với vị thế xã hội, tuổi thọ (trẻ em và người già nua cả), tàn phế, phụ phái nữ v.v
• Chuộc tội vì thế chi phí (điều 6, 16, 21, 22, 24): so với những tội danh như trượng, biếm, vật, khao đinh, tang thất phụ, lưu, tử, quí chữ. Tuy nhiên những tội thập ác (mười tội hết sức nguy nan mang đến chủ yếu quyền) và tội tiến công roi vọt (có đặc điểm răn đe, giáo dục) ko mang đến chuộc.
• Trách nhiệm hình sự (điều 16, 35, 38, 411, 412): nhập bại kể cho tới quy tấp tểnh về tuổi tác phụ trách hình sự và việc phụ trách hình sự thay cho cho những người không giống.
• Miễn, tách trách móc nhiệm hình sự (điều 18, 19, 450, 499, 553): nhập bại quy tấp tểnh về miễn, tách trách móc nhiệm hình sự trong những tình huống như tự động vệ quang minh chính đại, hiện tượng khẩn cung cấp, hiện tượng bất khả kháng, thực hành khẩu lệnh, tự động thú (trừ thập ác, thịt người).
• Thưởng người tố giác, trừng trị người tủ lấp liếm (điều 25, 39, 411, 504)

Tội phạm[sửa | sửa mã nguồn]

• Phân loại theo như hình trị (ngũ hình và những hình trị khác)
• Theo sự vô ý hoặc cố ý phạm tội
• Theo thủ đoạn tội phạm và hành động phạm tội
• Tính hóa học đồng phạm

Các group tội cụ thể[sửa | sửa mã nguồn]

• Thập ác: Là 10 trọng tội nguy nan nhất như:
  • Các tội tương quan cho tới vương vãi quyền: mưu mẹo phản, mưu mẹo đại nghịch ngợm (điều 2, 411), mưu mẹo các bạn (phản bội tổ quốc-điều 412), đại bất kính (430, 431).
  • Các tội tương quan cho tới mối liên hệ thơm nhân-gia đình: ác nghịch ngợm (điều 416), bất hiếu (nhiều điều, ví dụ điển hình điều 475), bất mục, vô nghĩa, nội loàn.
  • Tội tương quan cho tới tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp số 1 của Nho giáo: bất đạo (420 và 421).
• Các group tội phạm khác: bao hàm những tội tương quan tới sự tin cậy đằm thắm thể của vua, ngờ lễ cung đình, xâm phạm trật tự động công nằm trong, quản lý và vận hành hành chủ yếu, thể thức ngờ lễ triều đình, xâm phạm tính mạng con người, mức độ khong

, danh dự và phẩm giá loài người, những tội xâm phạm bình an vương quốc, trật tự động tin cậy xã hội, những tội phạm quân sự chiến lược, xâm phạm cơ chế chiếm hữu ruộng khu đất, xâm phạm cơ chế thơm nhân-gia đình, những tội dục tình, những tội xâm phạm cơ chế tư pháp v.v

Hình phạt[sửa | sửa mã nguồn]

Quan niệm về hình trị nhập cỗ luật khá cụ thể tuy nhiên cứng nhắc với sườn hình trị thông thường là thắt chặt và cố định, tuy rằng rằng với tính cho tới những tình tiết tăng nặng nề hoặc tách nhẹ nhõm (điều 41).

Các hình trị rõ ràng với ngũ hình và những hình trị không giống.

Ngũ hình[sửa | sửa mã nguồn]

Ngũ hình được quy tấp tểnh bên trên điều 1 và gồm những: xuy, trượng, vật, lưu, tử.

• Xuy (đánh vì thế roi) với 5 bậc: 10, đôi mươi, 30, 40, 50 roi vọt, hoàn toàn có thể kèm cặp trị chi phí và biếm chức, vận dụng cả mang đến phái mạnh và phái nữ.
• Trượng (đánh vì thế gậy) cũng đều có 5 bậc: 60, 70, 80, 90 và 100 trượng, chỉ vận dụng mang đến phái mạnh.
• Đồ với 3 bậc là:
  • Dịch đinh kèm cặp 80 trượng mang đến phái mạnh và dịch phụ kèm cặp 50 roi vọt mang đến phái nữ. Dịch đinh/dịch phụ có không ít hạng là:
    • Thuộc đinh: phục dịch ở những viện (dành mang đến quan tiền chức với tội)
    • Quân đinh: phục dịch ở những sảnh
    • Khao đinh: phục dịch ở nhập trại lính
    • Xã đinh: phục dịch ở những xã (dành mang đến thông thường dân phái mạnh với tội)
    • Thứ phụ: phục dịch việc làm ở xã (dành mang đến thông thường dân phái nữ với tội)
    • Viên phụ: thực hiện những việc làm nhập vườn và tiến công 10 roi vọt (dành mang đến vo quan)
    • Tang thất phụ: phục dịch ở những điểm nuôi tằm, nếu như tội phạm nặng
  • Tượng phường binh (quét dọn chuồng voi kèm cặp 80 trượng và quí 2 chữ nhập mặt) mang đến phái mạnh và xuy thất tỳ (nấu cơm trắng nuôi quân kèm cặp 50 roi vọt và quí 2 chữ nhập cổ) mang đến phái nữ.
  • Chủng điền binh (lính làm việc ở trạm gác điền ở trong nhà nước kèm cặp 80 trượng và quí nhập cổ 4 chữ, nên treo xiềng) mang đến phái mạnh và thung thất tỳ (xay thóc giã gạo trong những kho thóc thuế ở trong nhà nước kèm cặp 50 roi vọt và quí nhập cổ 4 chữ) mang đến phái nữ.
• Lưu tức lưu đày đọa lên đường điểm xa cách, với 3 bậc là:
  • Lưu cận châu, đày đọa đi làm việc việc nặng nề ở Nghệ An với hình trị phụ là quí nhập mặt mũi 6 chữ, tiến công 90 trượng, treo xiềng giành cho phái mạnh và tiến công 50 roi vọt mang đến phái nữ.
  • Lưu nước ngoài châu: Lưu đày đọa cho tới Cha Chính, Quảng Bình. Phụ hình với 90 trượng, quí 8 chữ nhập mặt mũi, treo xiềng 2 vòng giành cho phái mạnh và tiến công 50 roi vọt mang đến phái nữ.
  • Lưu viễn châu: đày đọa lên đường Cao bằng phẳng. Phụ hình bao gồm 100 trượng, quí 10 chữ nhập mặt mũi, treo xiềng 3 vòng mang đến phái mạnh, tiến công 50 roi vọt mang đến phái nữ.
• Tử (giết chết) với 3 bậc là:
  • Trảm cả nhà
  • Giảo (thắt cổ), trảm (chém đầu)
  • Khiêu (chém bêu đầu)
  • Lăng trì (tùng xẻo) tức xẻo từng từng miếng thịt rồi phẫu thuật bụng, moi ruột cho tới bị tiêu diệt, tiếp theo sau còn bị tách tránh tay chân và bẻ gãy không còn xương, tiếp sau đó lấy chôn lấp

Các hình trị khác[sửa | sửa mã nguồn]

Ngoài ngũ hình, luật Hồng Đức còn vận dụng những hình trị không giống như:

• Biếm tư (điều 27, 46) bao hàm những bậc từ là 1 cho tới 5 tư tuy vậy với quy tấp tểnh mang đến chuộc tội biếm vì thế chi phí bám theo điều 22. Biếm tư hoàn toàn có thể được hiểu như 1 mẫu mã thực hiện hạ thấp tư cơ hội của những người bị trị. Dường như người bị trị biếm tư còn nên Chịu đựng hình trị tiến công roi vọt (xuy hoặc trượng).
• Phạt chi phí (điều 26) với 3 bậc: 300-500 quan tiền, 60-200 quan tiền và 5-50 quan tiền. Dường như còn tồn tại quy tấp tểnh về chi phí bồi thông thường tang vật (điều 28), chi phí đền rồng mạng (điều 29).
• Tịch thu gia tài với 2 bậc là tịch thâu toàn cỗ gia tài (nặng bám theo điều 426, 430) và tịch thâu một trong những phần gia tài (nhẹ, những điều 88, 523)
• Thích chữ nhập cổ hoặc mặt: Được vận dụng như thể hình trị phụ so với những tội lưu, vật, trượng, xuy.
• Xung bà xã con cái thực hiện nô tỳ. Chỉ vận dụng so với những tội mưu mẹo phản, mưu mẹo đại nghịch ngợm, mưu mẹo các bạn nhập thập ác (điều 411, 412).

Các quy tấp tểnh nhập thơm nhân-gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

Các cách thức cơ bạn dạng trong nghành nghề hôn nhân gia đình của cục luật là: hôn nhân gia đình ko tự tại, nhiều thê và xác lập cơ chế mái ấm gia đình gia trưởng. Nó thể hiện nay lễ nghĩa Nho giáo, trật tự động xã hội-gia đình phong loài kiến, song vẫn đang còn một số trong những điểm tiến bộ cỗ.

Hôn nhân[sửa | sửa mã nguồn]

Trong nghành hôn nhân gia đình, cỗ luật tiếp tục kiểm soát và điều chỉnh những mối liên hệ như kết duyên, kết thúc hôn nhân gia đình (do bị tiêu diệt hoặc ly hôn).

Kết hôn[sửa | sửa mã nguồn]

Trong mối liên hệ kết duyên, luật quy tấp tểnh những ĐK nhằm hoàn toàn có thể kết duyên là: với sự đồng ý của thân phụ u (điều 314), ko được kết duyên trong số những người nhập bọn họ sản phẩm đằm thắm quí (điều 319), cấm kết duyên Khi đang sẵn có tang thân phụ, u hoặc ck (điều 317), cấm kết duyên Khi ông, bà, thân phụ hoặc u hiện nay đang bị kìm hãm, tù tội (điều 318), cấm anh (em) lấy bà xã góa của em (anh), trò lấy bà xã góa của thầy (điều 324), với một số trong những quy tấp tểnh không giống trong những điều 316, 323, 334, 338, 339. Tuy nhiên,Quốc triều hình luật ko quy tấp tểnh tuổi tác kết duyên, tuy nhiên nhập Thiên Nam dư hạ luyện (phần lệ Hồng Đức thơm giá) với viết: "Con trai 18 tuổi tác, phụ nữ 16 tuổi tác mới nhất hoàn toàn có thể trở thành hôn", có lẽ rằng là vì tiếp tục tồn bên trên một văn bạn dạng không giống nằm trong thời quy tấp tểnh về điều này. Luật Hồng Đức cũng quy tấp tểnh về mẫu mã và giấy tờ thủ tục kết duyên như đính ước và trở thành thơm (các điều 314, 315, 322). Lưu ý là Quốc triều hình luật luật đã cho thấy cuộc hôn nhân gia đình có mức giá trị pháp luật kể từ sau lễ đính ước. Ví dụ điều 315 quy định: Gả phụ nữ đã nhận được vật sính nghi và lại thôi ko gả nữa thì nên trị 80 trượng...Còn người phụ nữ nên gả cho những người chất vấn trước. Tuy nhiên, nếu như nhập thời hạn kể từ lễ đính ước cho tới Khi trở thành thơm nhưng mà 1 trong những nhị bị đơn ác tật hoặc tội phạm thì mặt mũi bại với quyền kể từ thơm.

Chấm dứt thơm nhân[sửa | sửa mã nguồn]

Luật Quốc triều hình luật quy tấp tểnh những tình huống kết thúc hôn nhân gia đình là: 1 trong những nhị người tiếp tục bị tiêu diệt hoặc ly thơm.

Xem thêm: bầu trời sao của thiên kim thật

Về tình huống kết thúc hôn nhân gia đình tự 1 trong những nhị người tiếp tục bị tiêu diệt cần thiết chú ý là mối liên hệ hôn nhân gia đình chỉ thực sự kết thúc tức thì nếu như người bị tiêu diệt là bà xã, còn nếu trong trường hợp là ck bị tiêu diệt thì nó chỉ kết thúc sau thời điểm mãn tang. Quy tấp tểnh này được đưa ra một cơ hội con gián tiếp trong những điều 2 và 320.

Về tình huống ly thơm với thân phụ group sau:

1. Buộc nên ly thơm (các điều 317, 318, 323, 324, 334) tự hôn nhân gia đình tiếp tục vi phạm những quy tấp tểnh cấm kết duyên.
2. Ly thơm tự lỗi của những người vợ: Điều 310 quy tấp tểnh người ck nên ly thơm Khi người bà xã phạm nên điều nghĩa tuyệt (đoạn tuyệt không còn ơn nghĩa bà xã chồng) như: ko con cái, ghen tuông tuông, ác tật (mắc những bệnh dịch như phong, hủi), dâm đãng, ko kính thân phụ u, lắm điều, trộm cắp.
3. Ly thơm tự lỗi của những người chồng: Điều 308 quy định: "Phàm ck tiếp tục quăng quật lửng bà xã 5 mon ko đi đi lại lại (vợ được trình với quan tiền thường trực và xã quan tiền thực hiện chứng) thì mất mặt vợ". Quy tấp tểnh như thế quyền lợi và nghĩa vụ của những người phụ phái nữ và được bảo vệ và cần thiết rộng lớn nó cũng phát triển thành hạ tầng nhằm người ck nên triển khai chất lượng tốt nhiệm vụ của tớ so với bà xã, với mái ấm gia đình. Đây là quy tấp tểnh nổi trội phản ánh tính tạo nên ở trong nhà thực hiện luật nhằm mục tiêu lưu giữ trật tự động ổn định tấp tểnh nhập mái ấm gia đình.

Quan hệ gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

Trong nghành mối liên hệ mái ấm gia đình, cỗ luật tiếp tục kiểm soát và điều chỉnh những mối liên hệ như mối liên hệ nhân đằm thắm thân bà xã và ck, đằm thắm thân phụ u và con cháu, Một trong những đằm thắm nằm trong không giống (vợ cả-vợ lẽ, anh-chị-em, thân phụ mẹ-con nuôi, tầm quan trọng của những người tôn trưởng tức trưởng họ).

• Quan hệ vợ-chồng: Phong tục luyện quán và lễ nghĩa Nho giáo tiếp tục kiểm soát và điều chỉnh mối liên hệ vợ-chồng, song Quốc triều hình luật cũng đều có những quy tấp tểnh nhằm mục tiêu kiểm soát và điều chỉnh những quyền và nhiệm vụ nhân đằm thắm như: Nghĩa vụ nên công cộng sinh sống bên trên một điểm và nên với trách móc nhiệm cùng nhau (các điều 321 và 308, 309), ko được bạc đãi bà xã (điều 482), nhiệm vụ chung tình (điều 401, 405), nhiệm vụ nhằm tang nhau (các điều 2, 7).
• Quan hệ thân phụ mẹ-con cái: Đề cập cho tới những nhiệm vụ và quyền nhân đằm thắm của con cháu, gồm những: nhiệm vụ nên vâng điều và phụng chăm sóc thân phụ u, các cụ (khoản 7 điều 2), nhiệm vụ Chịu đựng tội roi vọt, trượng thay cho mang đến các cụ, thân phụ u (điều 38), nhiệm vụ ko được kiện tụng ông bà-cha u (điều 511), nhiệm vụ tủ lấp liếm tội mang đến các cụ, thân phụ u (các điều 9, 504), nước ngoài trừ tình huống thân phụ u hoặc các cụ phạm những tội mưu mẹo phản, mưu mẹo đại nghịch ngợm, thân phụ u nuôi thịt con cái đẻ hoặc u đẻ-mẹ kế tiếp thịt thân phụ thì được phép tắc cáo giác và nhiệm vụ nhằm tang ông bà-cha u (điều 2).
• Quan hệ nhân đằm thắm khác: Đề cập cho tới mối liên hệ đằm thắm bà xã cả-vợ lẽ (các điều 309, 481, 483, 484) và căn nhà ck, anh-chị-em (các điều 487, 512), nuôi con cái nuôi (các điều 380, 381, 506) và tầm quan trọng của những người trưởng bọn họ (điều 35).

Trong mối liên hệ bà xã cả-vợ lẽ thì ngoài các quy tấp tểnh về những nhiệm vụ của mình với ck và căn nhà ck thì bọn họ cũng nên tuân hành trật tự động thê thiếp và bà xã cả rằng công cộng được ưu tiên rộng lớn. Về mối liên hệ anh-chị-em thì người anh trưởng với quyền và nhiệm vụ so với những em, nhất là lúc thân phụ u tiếp tục bị tiêu diệt, mặt khác cũng đảm bảo an toàn sự hòa thuận nhập mái ấm gia đình (phạt nặng nề tiến công lộn, kiện tụng nhau). Việc nhận nuôi con cái nuôi nên được lập trở thành văn bạn dạng và nên đối đãi như con cái đẻ hao hao ngược lại, con cái nuôi nên với nhiệm vụ như con cái đẻ so với thân phụ u nuôi.

Các quy tấp tểnh tố tụng[sửa | sửa mã nguồn]

Mặc mặc dù ko được tách bạch rời khỏi trở thành những chương riêng biệt rẽ, tuy nhiên Quốc triều hình luật tiếp tục thể hiện nay một số trong những định nghĩa của luật tố tụng văn minh như:

• Thẩm quyền và trình tự động tố tụng của những cung cấp cơ quan ban ngành (điều 672)
• Thủ tục tố tụng (phần rộng lớn của nhị chương cuối) như đơn kiện- đơn cáo giác (các điều 508, 513, 698), giấy tờ thủ tục tra khảo (các điều 546, 660, 665, 667, 668, 714, 716), giấy tờ thủ tục xử án (các điều 671, 709), cách thức xử án (các điều 670, 683, 686, 708, 714, 720, 722), giấy tờ thủ tục bắt người (các điều 646, 658, 659, 663, 676, 680, 701-704).

Qui phạm pháp lý nhập Sở luật Hồng Đức[sửa | sửa mã nguồn]

1. Đa phần những qui phạm pháp lý nhập Sở luật Hồng Đức được kiến tạo bám theo công thức xuất hiện nay không hề thiếu cả thân phụ thành phần là giả thiết, quy tấp tểnh và chế tài thẳng.

Ví dụ Điều 585: "Trâu của 2 căn nhà tiến công nhau, con cái này bị tiêu diệt thì 2 căn nhà nằm trong ăn thịt, con cái này sinh sống thì 2 căn nhà nằm trong cày, ngược luật thì tiếp tục xử trị 80 trượng.".

Trong đó: Trâu của 2 căn nhà tiến công nhau là thành phần fake định; con cái này bị tiêu diệt thì 2 căn nhà nằm trong ăn thịt, con cái này sinh sống thì 2 căn nhà nằm trong cày là thành phần quy định; ngược luật thì tiếp tục xử trị 80 trượng là thành phần chế tài.

Điều 89: "Trước sau ngày nhà vua đăng vương một mon, cấm những nhà tại nhập kinh trở thành cử hành việc tang, người này phạm nên thì trị 50 roi vọt, biếm một tư".

Trong đó: Trước sau ngày nhà vua đăng vương một mon là thành phần fake định; cấm những nhà tại nhập kinh trở thành cử hành việc tang là thành phần quy định; ngược luật thì tiếp tục xử trị 50 roi vọt, biếm một tư là thành phần chế tài.

Với cơ hội tế bào mô tả hành động vi phạm pháp lý và chế tài so với đơn vị triển khai hành động bại rõ rệt như thế, người dân tiếp tục hiểu rằng hành động này nên thực hiện, hành động này nên tách, tạo ra ĐK nhằm toàn thể từng giai tầng quần chúng hiểu luật. Quan xử án cũng hiểu rằng rất cần phải xử ra sao.

2. Có nhiều qui phạm nhập Sở luật Hồng Đức tế bào mô tả ngắn ngủn một trường hợp rõ ràng. Vấn đề này khiến cho qui phạm trở thành rõ rệt với những người dân.

Ví dụ Điều 393: "Người thân phụ lấy bà xã trước sinh được một đàn ông, phần hương thơm hoả tiếp tục uỷ thác mang đến giữ; tuy nhiên người đàn ông ấy lại chỉ sinh được một người con cái gái; nhưng mà thân phụ với bà xã lẽ hoặc cô hầu lại sinh được một đàn ông tuy nhiên lại bị cố tật, người đàn ông cố tật ấy sinh được con cháu trai, thì ruộng khu đất hương thơm hoả nên uỷ thác cho những người con cháu trai con cái kẻ cố tật, nhằm trầm trồ rằng dòng tộc ko thể nhằm tuyệt".

Hoặc Điều 395: "Cha u sinh được nhị đàn ông, người đàn ông trưởng chỉ sinh phụ nữ, con cái loại lại sở hữu đàn ông thì phần hương thơm hỏa uỷ thác mang đến đàn ông người con cái thứ; tuy nhiên đàn ông người con cái loại chỉ sinh con cháu gái thì phần hương thơm hỏa trước bại lại nên uỷ thác trả mang đến phụ nữ người con cái trưởng".

Ưu điểm của cơ hội quy tấp tểnh ngắn ngủn gọn gàng một trường hợp, ngoài những việc dễ dàng nằm trong, dễ dàng lưu giữ, dễ dàng áp dụng còn đã cho thấy từ là 1 yếu tố pháp luật khá phức tạp và được trả hóa trở thành một trường hợp đặc biệt giản dị.

3. Sở luật Hồng Đức với cơ hội quy tấp tểnh chế tài bên dưới dạng chế tài thắt chặt và cố định. Với từng một vi phạm rõ ràng thì với 1 hình trị rõ ràng tương ứng; cường độ tăng nặng nề hoặc tách nhẹ nhõm cũng khá được quy tấp tểnh tức thì tiếp sau đó một cơ hội rõ ràng, rõ rệt.

Ví dụ Điều 466: "Đánh gãy răng, sứt mẻ tai mũi, chột 1 đôi mắt, gãy ngón chân, ngón tay, giập xương, hoặc lấy nước sôi, lửa thực hiện người bị thương và rụng tóc, thì xử tội vật thực hiện khao đinh. Lấy vật nhơ ném nhập đầu mặt mũi người tao thì xử biếm 2 tư; ụp nhập mồm mũi thì biếm 3 tư. Đánh gãy 2 răng, 2 ngón tay trở lên trên thì xử tội vật thực hiện tượng phường binh. Lấy gươm giáo đâm chém người, dẫu ko trúng cũng nên lưu lên đường châu ngay sát (người quyền quý và cao sang tội phạm thì xử tội biếm). Nếu đâm chém bị thương và thực hiện đứt gân, chột 2 đôi mắt, đoạ bầu thì xử tội lưu lên đường châu xa cách. Nếu trong những lúc đương xét chất vấn, người bị thương lại hồi phục, thì tội nhân được tách tội 2 bậc. Nếu tiến công bị thương 2 người trở lên trên và nhân bị thương nhưng mà trở thành cố tật, hoặc tiến công đứt lưỡi, huỷ hoại âm, dương vật đều xử tội giảo; và nên đền rồng chi phí tổn hại như lệ tấp tểnh. Với chế tài thắt chặt và cố định này, nó sẽ bị đáp ứng tính đúng mực trong các việc vận dụng luật của những ban ngành Nhà nước, tránh khỏi sự tuỳ tiện trong các việc vận dụng luật".

Việc kiến tạo những chế tài thắt chặt và cố định nhập Sở luật Hồng Đức ở một chừng đỗi chắc chắn đặc biệt tiện nghi mang đến việc vận dụng, và với ưu thế là tránh khỏi sự tùy tiện trong các việc vận dụng.

4. Trong Sở luật Hồng Đức từ là 1 sự khiếu nại hoặc vụ việc, căn nhà thực hiện luật lường tính những yếu tố đột biến xung xung quanh vụ việc bại.

Ví dụ Điều 234: "Những quan tiền coi quân group ở những trấn, lộ hoặc thị trấn với mọi quan tiền viên trong những viên những viện, đi đi lại lại giao ước cùng nhau, mưu mẹo thao tác làm việc phản nghịch ngợm, nhưng mà quan tiền ty quản lí giám chẳng lưu tâm kiểm tra, hoặc dung túng lấp liếm giếm ko tâu lên, thì nằm trong với những người phản nghịch ngợm và một tội; nếu như tiếp tục tâu lên và lại ngầm sai người báo mang đến kẻ phản nghịch ngợm biết thì tội cũng như vậy. Nếu vì thế tâu lên ko lưu giữ kín mít làm cho kẻ phản nghịch ngợm biết thì viên quan tiền tâu được tách tội 1 bậc. Nếu việc mưu mẹo phản nghịch ngợm tiếp tục lộ, việc tàn nhẫn tiếp tục rõ ràng, nhưng mà quan tiền giám ko xét tình thế nhưng mà lung bắt và tâu lên, thì bị tội như tội đồng mưu; nếu như việc mưu mẹo phản ko lộ thì được tách nhẹ nhõm nhị bậc."^[4]

So sánh[sửa | sửa mã nguồn]

Giống như các cỗ luật phong loài kiến không giống, luật Hồng Đức thể hiện nay rõ ràng thực chất giai cung cấp của chính nó. Mục tiêu xài số 1 của chính nó là nhằm đảm bảo an toàn uy quyền, vị thế và quyền lợi và nghĩa vụ của giai cung cấp phong loài kiến, gia tăng trật tự động xã hội và mái ấm gia đình gia trưởng phong loài kiến. Nó là việc pháp điển hóa tư tưởng chủ yếu trị và đạo đức nghề nghiệp Nho giáo. Tuy nhưng, ko thể không đồng ý những điểm rực rỡ và tiến bộ cỗ của chính nó.

Luật Trung Hoa[sửa | sửa mã nguồn]

Luật Hồng Đức tiếp thụ nhiều trở thành tựu lập pháp của Trung Hoa, Chịu đựng tác động của tất cả pháp luật căn nhà Đường và căn nhà Minh. Tuy nhưng, nó với những điểm rất khác với những cỗ luật ở trong nhà nước phong loài kiến Trung Quốc cả về nội dung láo nháo bố cục tổng quan.

Về bố cục tổng quan, cỗ Đường luật với 500 điều phân thành 12 chương (Danh lệ, Vệ cấm, Chức chế, Hộ thơm, Khai khố, Thiện hưng, Đạo tặc, Đấu tụng, Trá ngụy, Tạp luật, Sở vong, Đoán ngục) nhập 30 quyển. cũng có thể thấy, nhập luật Hồng Đức những quy tấp tểnh về những group tội dục tình và những yếu tố ruộng khu đất được quy tấp tểnh riêng lẻ và rõ ràng rộng lớn.

Về nội dung, những quy tấp tểnh về thơm nhân-gia đình, điền sản của luật Hồng Đức được chú ý rộng lớn đối với Đường luật (quy tấp tểnh rõ ràng về văn tự động, di thư, cơ chế và công thức phân chia quá kế tiếp, gia tài của vợ-chồng Khi góa bụa v.v). Chính vì vậy, trong tương lai những tòa án thời Pháp nằm trong hoặc Tòa thượng thẩm TP. Sài Gòn thời VN Cộng hòa hoặc dựa vào những quy tấp tểnh này của luật Hồng Đức nhằm phân xử những vụ khiếu nại tụng tương quan cho tới gia tài vợ-chồng.

Bộ luật căn nhà Nguyễn[sửa | sửa mã nguồn]

So với cỗ Hoàng Việt quy tắc (hay luật Gia Long) (năm 1811) Thành lập sau sản phẩm thế kỷ, hoàn toàn có thể thấy luật Hồng Đức chưa tồn tại tính bao quát hóa cao và phân ngành rõ ràng như Hoàng Việt quy tắc. Tuy nhiên, nấc đảm bảo an toàn quyền lợi và nghĩa vụ của những người phụ phái nữ nhập luật Hồng Đức lại cao hơn nữa đối với Hoàng Việt quy tắc. Như GS Vũ Văn Mẫu tiếp tục ghi chép Khi đánh giá về Hoàng Việt luật lệ: "bao nhiêu những sự tân kỳ mới nhất kỳ lạ nhập cỗ luật triều Lê tiếp tục không hề ghi lại một ít dấu vết này nhập luật căn nhà Nguyễn. Không còn những pháp luật tương quan cho tới hương thơm hỏa, cho tới di thư, cho tới những ĐK về hôn thú, cho tới cơ chế gia tài của bà xã ck."^[5]

Ngoài rời khỏi, Luật Hồng Đức còn được review là nhẹ nhõm rộng lớn những triều đại trước và nhẹ nhõm rộng lớn luật ở trong nhà Nguyễn trong tương lai, đối với cả sự phân biệt trừng trị người tội phạm còn nhỏ tuổi tác hoặc tàn phế.^[6]

Các điểm tiến bộ bộ[sửa | sửa mã nguồn]

Điểm tiến bộ cỗ nhập luật Hồng Đức là nó với 1 tiến bộ khá căn bạn dạng trong các việc nâng cao vị thế của những người phụ phái nữ nhập xã hội phong loài kiến. Vai trò của những người phụ phái nữ và được tôn vinh rộng lớn thật nhiều đối với những cỗ luật đương thời nhập điểm. Nó đã cho thấy người bà xã với quyền quản lý và vận hành gia tài của mái ấm gia đình (khi ck chết) và bọn họ với quyền quá kế tiếp như phái nam.^[7]

Điểm loại nhị, là hình trị mang đến tù nhân phái nữ lúc nào cũng thấp rộng lớn đối với tù nhân phái mạnh. Ví dụ: Điều 1 quy tấp tểnh trượng hình chỉ nam nhi nên chịu: "Từ 60 cho tới 100 trượng, chia thành 5 bậc: 60 trượng, 70 trượng, 80 trượng, 90 trượng, 100 trượng, tuỳ bám theo tội nhưng mà tăng tách. Xử tội này hoàn toàn có thể cùng theo với tội lưu, tội vật, biếm chức, hoặc xử riêng biệt chỉ nam nhi nên Chịu đựng." Điều 680: "Đàn bà nên tội xử quyết trở xuống nếu như đang sẵn có bầu, thì nên nhằm sinh nở sau 100 ngày mới nhất lấy hành quyết. Nếu ko sinh nhưng mà lấy hành quyết thì ngục quan tiền bị xử biếm nhị tư; ngục quản lí bị vật thực hiện bạn dạng viên đinh. Dù tiếp tục sinh rồi, tuy nhiên ko đầy đủ hạn một trăm ngày nhưng mà lấy hành quyết, thì ngục quan tiền và ngục lại bị tội nhẹ nhõm rộng lớn tội bên trên nhị bậc. Nếu tiếp tục đầy đủ 100 ngày nhưng mà ko lấy hành quyết, thì ngục quan tiền hoặc ngục lại bị tội biếm hoặc tội phạt"..

Điểm loại thân phụ, nó thể hiện nay quyết sách trọng nông của triều Lê. Sở luật trừng trị đặc biệt nặng nề những tội như tiêu hủy kênh mương (điều 596), chặt đập cây cỏ và lúa má của những người không giống (điều 601), tự ý thịt trâu ngựa (điều 580) v.v Những điều luật nhập Quốc Triều Hình Luật tiếp tục xác lập trách móc nhiệm ở trong nhà nước trải qua trách móc nhiệm của khối hệ thống quan tiền lại nhằm mục tiêu đáp ứng cuộc sống đời thường ít nhất của những người túng cay đắng nhập xã hội (Điều 294; Điều 9)

Điểm loại tư, luật Hồng Đức có không ít quy tấp tểnh thể hiện nay đặc điểm nhân đạo, thể hộ vệ dân thông thường. Ví dụ: Điều 17 Quốc Triều Hình Luật quy định: "Khi tội phạm ko già lão tàn phế, cho tới Khi gàn tật mới bị bệnh phát hiện thì xử bám theo luật già lão tàn phế. Khi ở điểm bị vật thì già lão tàn phế cũng như vậy. Khi còn nhỏ bé nhỏ tội phạm thì xử bám theo luật khi còn nhỏ". Quốc Triều Hình Luật còn thể hiện nay quyết sách khoan hồng so với người tội phạm tuy rằng khồng hề bị phát hiện và tự động thú trước (trừ tội phạm thập ác hoặc thịt người). Điều 18 và điều 19: "Phàm ăn trộm tài lặt vặt của những người sau lại tự động thú với những người mất mặt của thì cũng coi như thể thú ở cửa ngõ quan". Điều 21, 22, 23, 24 của Quốc Triều Hình Luật quy tấp tểnh mang đến chuộc tội vì thế chi phí (trừ hình trị tiến công roi vọt vì thế nhận định rằng tiến công roi vọt với đặc điểm răn bảo giáo dục nên ko nên mang đến chuộc).

Xem thêm: thế thân truyện

Điểm loại năm, luật Hồng Đức vừa vặn thu nhận với tinh lọc tư tưởng của Nho giáo vừa vặn đẩy mạnh những phong tục luyện quán chất lượng tốt rất đẹp của dân tộc bản địa. Ví dụ: Điều 40: "Những người miền thượng du (miền núi, miền đồng bào dân tộc bản địa không nhiều người cư trú) nằm trong tội phạm cùng nhau thì bám theo phong tục xứ ấy nhưng mà tấp tểnh tội. Những người thượng du tội phạm với những người trung châu (miền trung du và miền đồng bằng) thì bám theo luật nhưng mà tấp tểnh tội.". cũng có thể rằng đấy là một trong mỗi điều luật thể hiện nay rõ ràng nhất tính tạo nên ở trong nhà thực hiện luật. Điểm thú vị của quy tấp tểnh này tại phần pháp luật dù là trả bị cho tới đâu cũng ko thể không đồng ý hoặc thay cho thế trọn vẹn tầm quan trọng của phong tục luyện quán vốn liếng dĩ tiếp tục tồn bên trên lâu nhiều năm trước cả Khi với luật.^[8]

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

Cùng thời:

• Quốc triều ngục thất tụng điều lệ

Thời căn nhà Nguyễn:

• Hoàng Việt luật lệ
• Hội điển toát yếu
• Khâm tấp tểnh Đại Nam Hội điển sự lệ
• Minh Mệnh chủ yếu yếu
• Đại Nam điển lệ toát yếu

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

• Viện sử học tập (2007), Lịch sử VN, luyện 3, Nhà xuất bạn dạng Khoa học tập xã hội

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]