lý thái tổ dời đô vào năm nào

By Admin 10/10/2023 0
Lý Thái Tổ
李太祖
Hoàng đế nước ta

Tượng Lý Thái Tổ bên trên Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội

Hoàng đế Đại Cồ Việt
Trị vì21 mon 11 năm 1009 –
31 mon 3 năm 1028
(18 năm, 131 ngày)
Tiền nhiệmSáng lập triều đại
Lê Long Đĩnh (Nhà Tiền Lê)
Kế nhiệmLý Thái Tông
Thông tin yêu chung
Sinh8 mon 3, 974
Từ Sơn, TP Bắc Ninh
Mất31 mon 3, 1028 (54 tuổi)
Điện Long An, Thăng Long
An tángThọ Lăng
Tên thật
Lý Công Uẩn (李公蘊)
Niên hiệu
Thuận Thiên (順天)
Tôn hiệu
Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Tỉnh Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Chiêu Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính vua (奉天至理應運自在聖明龍見睿文英武崇仁廣孝天下太平欽明光宅章昭萬邦顯應符感威震藩蠻睿謀神功聖治則天道政皇帝)
Thụy hiệu
Thần Vũ vua (神武皇帝)
Miếu hiệu
Thái Tổ (太祖)
Triều đạiNhà Lý
Thân phụHiển Khánh vương
Thân mẫuPhạm Thị Ngà
Tôn giáoPhật giáo

Lý Thái Tổ (chữ Hán: 李太祖, 8 mon 3 năm 974 - 31 mon 3 năm 1028) là nhà vua gây dựng đi ra mái ấm Lý (hay thường hay gọi là Hậu Lý nhằm phân biệt với mái ấm Tiền Lý tự Lý Nam Đế sáng sủa lập) vô lịch sử dân tộc nước ta, trị vì như thế từ thời điểm năm 1009 cho tới khi chết thật vô năm 1028

Thời gian lận trị vì như thế của ông đa phần nhằm đàn áp những cuộc nổi dậy, vì như thế lòng dân ko phục được mái ấm Lý. Khi lòng dân đang được yên lặng, triều đình TW được gia tăng, ông dời đô kể từ Hoa Lư về Đại La vô năm 1010, thay tên trở nên Thăng Long, khai mạc cho việc trở nên tân tiến lâu lâu năm ở trong phòng Lý tồn bên trên 216 năm. Đến thời điểm cuối năm 1225, đầu năm mới 1226, Lý Chiêu Hoàng buộc nhường nhịn ngôi mang lại ông chồng Trần Cảnh (1218-1277). Nhà Lý sụp sập...

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ thương hiệu thiệt là Lý Công Uẩn, sinh vào năm Giáp Tuất (974), người châu Cổ Pháp (thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), u là Phạm Thị Ngà, tuy nhiên ko rõ ràng tính danh của phụ thân, chỉ biết ông được truy tôn tước đoạt Hiển Khánh vương vãi sau thời điểm Lý Công Uẩn đăng vương. Đại Việt sử lược chép ông với cùng một anh trai (sau phong Vũ Uy vương) và một em trai (sau phong Dực Thánh vương). Đại Việt sử ký toàn thư chép ông còn tồn tại một người chú được phong Vũ Đạo vương vãi.[1]

Lên 3 tuổi hạc, Công Uẩn được Lý Khánh Văn ở miếu Cổ Pháp (Ứng Tâm tự động, miếu Dặn) nhận nuôi, kể từ nhỏ đang được lanh lợi, tuấn tú không giống thông thường. Năm 6, 7 tuổi hạc, Công Uẩn được gửi thanh lịch mái ấm sư ở miếu Lục Tổ là Vạn Hạnh, thấy Công Uẩn, sư Lý Vạn Hạnh ngay lập tức khen: Đứa nhỏ bé này sẽ không cần người thông thường, phát triển ắt rất có thể giải nguy khốn tháo gỡ, thực hiện bậc minh mái ấm vô thiên hạ.[2]

Tướng mái ấm Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]

Lớn lên, Lý Công Uẩn tham gia quân group. Năm 1005, Lê Đại Hành chầu trời, những hoàng tử tranh giành đoạt ngôi vị. Năm 1006, Lê Long Việt giành được ngôi vua, tức Lê Trung Tông, tuy nhiên chỉ 3 ngày thì bị Lê Long Đĩnh giết mổ nhằm giành ngôi. Các quan lại kinh hoàng hãi quăng quật chạy, chỉ mất Công Uẩn ôm xác vua tuy nhiên khóc. Lê Long Đĩnh ko trị tội mà còn phải biểu dương ông là kẻ trung nghĩa, nối tiếp trọng dụng, mang lại thực hiện Tứ sương quân Phó Chỉ huy sứ, rồi sau thăng cho tới chức Tả thân mật vệ Điện chi phí Chỉ huy sứ.

Theo Ngọc phả những vua triều Lê ở Hà Nam và tư liệu bên trên những di tích lịch sử ở Cố đô Hoa Lư, Công Uẩn thường niên theo đòi Thiền sư Vạn Hạnh vô hầu Lê Đại Hành ở trở nên Hoa Lư. Công Uẩn được vua mang lại ở lại kinh học hành quân sự chiến lược, lại gả đàn bà rộng lớn là công chúa Lê Thị Phất Ngân và quánh phong Công Uẩn thực hiện Điện chi phí người bạn đường ở trở nên Hoa Lư, rồi dần dần thăng thăng tiến Điện chi phí Chỉ huy sứ.[3]

Lên ngôi hoàng đế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, khi Lê Long Đĩnh còn bên trên vị, ở hương thơm Diên Uẩn (châu Cổ Pháp) với cây gạo bị sét tiến công, với chữ bên trên ấy. Sư Vạn Hạnh mới mẻ bảo Lý Công Uẩn rằng: Mới rồi tôi thấy chữ bùa sấm kỳ kỳ lạ, biết bọn họ Lý phồn thịnh, vớ trào lên cơ nghiệp. Nay coi vô thiên hạ người bọn họ Lý thật nhiều, tuy nhiên không có bất kì ai vị Thân vệ là kẻ nhân kể từ lấy được lòng dân, lại bắt binh quyền vô tay, hàng đầu muôn dân chẳng cần Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa. Tôi đang được rộng lớn 70 tuổi hạc, ao ước được thư thả hãy bị tiêu diệt, nhằm coi đức hóa của ông ra sao, thực là loại may ngàn năm với một. Công Uẩn kinh hoàng lời nói ấy bị lộ, bảo người anh đem Vạn Hạnh cất giấu ở Tiêu Sơn.[4]

Cũng theo đòi Toàn thư, với lượt Lê Long Đĩnh ăn trái ngược lê lại thấy hột lý, mới mẻ tin yêu lời nói sấm ngữ, ngầm truy sát người bọn họ Lý, tuy nhiên Công Uẩn vẫn không trở nên sợ hãi. Theo An Nam chí lược, năm 1009, Lê Long Đĩnh thất lạc, Thái tử còn nhỏ bé, nhị người em là Lê Minh Đề và Lê Minh Xưởng tranh giành cướp ngôi vua, bị Công Uẩn giết mổ bị tiêu diệt.[5]Chi hậu Đào Cam Mộc dò la biết Công Uẩn mong muốn nhận ngôi, mới mẻ nhân khi vắng vẻ thưa khích Công Uẩn về sự việc tiếm ngôi. tuy nhiên bị mắng. Cam Mộc thư thả bảo Công Uẩn rằng: Tôi thấy thiên thời nhân sự như vậy mới mẻ dám trừng trị ngôn. Nay ông lại mong muốn tố giác tôi thì tôi ko cần là kẻ kinh hoàng chết. Công Uẩn nói: Tôi đâu nỡ tố giác ông, chỉ kinh hoàng lời nói thưa bật mí thì bị tiêu diệt ráo, nên răn ông tê liệt thôi. Hôm sau Đào Cam Mộc lại thuyết phục Công Uẩn tiếm ngôi, lại bàn với Thái hậu lập Công Uẩn lên thực hiện vua[6].

Tượng đài Lý Thái Tổ bên trên trung tâm TP.HCM TP Bắc Ninh.

Trong Đại Việt sử ký chi phí biên, sử gia Ngô Thì Sĩ với nêu đi ra việc dân gian lận vọng gác đoán rằng Lý Công Uẩn giết mổ Lê Long Đĩnh nhằm đoạt ngôi:[7]

“

Có người căn vặn Khai Minh vương vãi hung hãn bạo ngược, Lý Thái Tổ vị thế danh vọng ngày 1 cao, vô ngoài đều là tâm phúc, Lý Thái Tổ vô cùng phẫn nộ trước tội ác giết mổ anh cướp ngôi của Khai Minh vương vãi, nhân khi Khai Minh vương vãi bị bệnh, sai người vô đầu độc giết mổ chuồn rồi cất giấu kín việc tê liệt, nên sử ko được chép. Nếu trái ngược vì vậy, cũng chính là đạo trời hoặc báo, vì vậy chép phụ vô trên đây nhằm thực hiện răn.

”
— Đại Việt sử ký chi phí biên - Ngô Thì Sĩ

Lý Công Uẩn đăng vương nhà vua ngày 21/11/1009, đặt điều niên hiệu Thuận Thiên, tức là "theo ý trời". Ông truy phong phụ thân là Hiển Khánh vương vãi, u là Minh Đức Thái hậu, chú là Vũ Đạo vương vãi, anh ruột là Vũ Uy vương vãi, em ruột là Dực Thánh vương vãi. Ông lập 9 nương nương, con cái trưởng Lý Phật Mã được lập thực hiện Thái tử. Các đàn ông không giống cũng khá được phong vương vãi. Đào Cam Mộc được phong Nghĩa Tín hầu và cưới công chúa Lý Thiềm Hoa, còn những người dân không giống vẫn lưu giữ chức cũ. Một người đàn bà không giống là Lý chỉ Hòa được gả mang lại động mái ấm Giáp Thừa Quý.

Trị vị[sửa | sửa mã nguồn]

Quần thể di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư

Hoa Lư vốn liếng là kinh kì của 2 triều đại Đinh và Tiền Lê, là 1 địa điểm cố thủ đương nhiên trong những những mỏm núi đá nằm cạnh sát rìa phía Đông Nam đồng vị sông Hồng, trấn áp tuyến phố khu đất kể từ đồng vị sông Hồng cho tới những tỉnh phía Nam, cũng chính là chi phí vọng gác của những tỉnh phía Nam coi đi ra đồng vị sông Hồng.[8]. Lúc đăng vương, Lý Thái Tổ nhận định rằng "Hoa Lư trở nên hẹp, khu đất thấp", mong muốn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội)[9]. Nhà vua đi ra chiếu rằng:

“

Xưa tê liệt mái ấm Thương cho tới vua Bàn thờ Canh năm lượt thiên đô, mái ấm Chu cho tới đời Thành Vương tía lượt thiên đô, ko cần là theo đòi ý riêng rẽ, tuy nhiên là nghĩ về cho tới muôn thuở sau. Nhà Đinh và Lê không áp theo lối cũ của Thương, Chu, cứ nhằm kinh kì ở mãi điểm này, trẫm vô cùng nhức lòng. Duy với trở nên Đại La ở thân mật điểm trời khu đất, với thế long, hổ vững chắc, vị trí rộng lớn và cân đối, khu đất cao tuy nhiên thông thoáng, rõ ràng là điểm phồn thịnh. Đã xét từng khu đất Việt, chỉ mất điểm ấy là thắng địa, là kinh kì của muôn thuở sau.

”
— Chiếu dời đô

Sử chép rằng những quan lại đều đồng tình với mái ấm vua: "Bệ hạ vì như thế thiên hạ lập kế tiếp lâu hơn, bên trên mang lại nghiệp đế được phát đạt rộng lớn lao, bên dưới mang lại dân bọn chúng được nhộn nhịp giàu sang, điều lợi như vậy, ai dám ko theo".

Tháng 7 năm Canh Tuất (1010) thì cử sự dời đô. Khi thuyền mới mẻ cho tới đậu ở bên dưới trở nên, thấy với con cái dragon vàng hình thành, nhân thế mệnh danh là Thăng Long, ngay lập tức lập nhiều hoàng cung, nằm trong 13 sở, xây trở nên lũy, sửa thanh lịch phủ khố; thăng châu Cổ Pháp, TP Bắc Ninh thực hiện phủ Thiên Đức. Thành Hoa Lư gọi là phủ Tràng An, vô phủ Thiên Đức lập 8 ngôi miếu, đều phải sở hữu lập bia biên chép công đức.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Đồng xu tự Lý Thái Tổ phát triển (trên nằm trong, mặt mũi phải)
Bản đồ gia dụng Đại Việt thời mái ấm Lý. Đường chấm lù mù là biên cương nước nước ta ngày nay

Thời Lý Thái Tổ, Đại Tống và Đại Cồ Việt lưu giữ mối liên hệ tự do. Thái Tổ khi đăng vương sai Lương Nhậm Văn và Lê Tái Nghiêm thanh lịch nước Tống nhằm kết hảo. Năm 1010, Tống Chân Tông phong Thái Tổ chức Giao Chỉ quận vương kiêm Tĩnh Hải quân Tiết phỏng sứ, sau lại phong thực hiện Nam Bình vương vô năm 1017. Các nước láng giềng như Chiêm Thành và Chân Lạp cũng thông thường thanh lịch triều cống, việc bang kí thác thời bấy giờ khá yên lặng trị. Tuy nhiên, năm 1020, Thái Tổ cần sai Lý Phật Mã tiến công Chiêm Thành. Đại Việt Sử ký Toàn thư và Đại Việt sử lược chép là quân Việt thắng; tuy vậy từ thời điểm năm này cho tới khi Lý Thái Tông chinh trừng trị Chiêm Thành lượt 2 năm 1044, sử sách ko ghi lại ngẫu nhiên một lượt nào là sứ Chiêm thanh lịch cống. Năm 1044, Lý Thái Tông với thưa với triều thần: "Tiên đế thất lạc cho tới hiện nay đã 16 năm rồi, tuy nhiên Chiêm Thành trước đó chưa từng sai một sứ fake nào là thanh lịch cống".[10]

Lý Thái Tổ phân tách tổ quốc thực hiện 24 lộ và 2 phần kinh và trại, Hoan Châu và Ái Châu là trại, kể từ Thanh Hóa trở đi ra là kinh. Cương mục và Toàn thư chỉ ghi thương hiệu 12 lộ: Thiên Trường, Quốc Oai, Hải Đông, Kiến Xương, Hoàng Giang, Long Hưng, Bắc Giang, Trường Yên, Thanh Hóa, Diễn Châu, Khoái, Hồng. Theo Lãnh Nam nước ngoài đáp, Đại Việt thời Lý chia thành 4 phủ Đô Hộ, Đại Thông, Thanh Hóa, Phú Lương; 13 châu Vĩnh An, Vĩnh Thái, Vạn Xuân, Phong Đạo, Tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Già Phong, Trà Lô, Yên Phong, Tô, Mậu, Lạng; 3 trại là Hòa Ninh, Đại Bàn thờ, Tân Yên[11].

Quan chế mái ấm Lý thừa kế mái ấm Tiền Lê, ban văn - võ với 9 phẩm, 3 chức thái sư, thái phó, thái bảo; 3 chức thiếu thốn sư, thiếu thốn phó, thiểu bảo; nằm trong thái úy, thiếu thốn úy và nội nước ngoài hành năng lượng điện đô tri sự, kiểm hiệu bình chương sự.[12] Ngoài quan lại ngoài triều đình với những tri phủ và phán phủ thống trị một phủ và tri châu thống trị một châu. Dường như với những châu bậc bên dưới tuy nhiên người hàng đầu là thủ lĩnh.[13]

Năm 1013, triều đình ấn định đi ra 6 hạng thuế là: thuế ruộng, váy, ao; thuế khu đất trồng dâu và kho bãi phù sa; thuế sản vật ở núi; thuế mắm muối bột chuồn Ải quan; thuế sừng tê liệt, ngà voi quý hiếm và hương thơm bên trên mạn núi xuống; thuế tre mộc trái cây.[14] Lúc mới mẻ đăng vương, mái ấm vua miễn thuế mang lại dân vô 3 năm. Theo Ngô Thì Sĩ, mái ấm Lý cốt siêng nghề nghiệp nông cùng với nước nhiều, vô 6 loại thuế chỉ thu 4, 2 hạng khoan thu.[15]

Quân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Tháng hai năm Tân Hợi (1011), Lý Thái Tổ đem quân chuồn trừng trị quân Cử Long ở Ái Châu, bắt người đứng đầu giải về. Tháng 10/1013, ông thân hành tiến công quân Man ở châu Vị Long, lại thắng trận.

Năm 1012, Lý Thái Tổ bình ấn định Diễn Châu, vốn liếng vẫn tồn tại nằm trong tay Lê Long Tung mái ấm Tiền Lê. Khi cho tới Vũng Biện thì trời tối đen giòn, dông tố sấm rất rộng. Thấy vậy, ông châm hương thơm và khấn trời: "Tôi là kẻ không nhiều đức, lân phía trên dân, ngơm ngớp nơm nớp kinh hoàng như chuẩn bị rơi xuống vực sâu sắc, không đủ can đảm cậy binh uy tuy nhiên chuồn tiến công dẹp càn bậy. Chỉ vì như thế người Diễn Châu không áp theo giáo hóa, ngu bạo thực hiện càn, tàn ngược bọn chúng dân, tội ác ông chồng hóa học, ko thể tha thứ. Còn trong những khi tiến công nhau, hoặc giết mổ oan kẻ trung hiếu, hoặc sợ hãi lầm kẻ thánh thiện lương lậu, cho tới nỗi hoàng thiên nổi nóng cần tỏ cho thấy tội ác, dẫu bắt gặp tổn sợ hãi cũng không đủ can đảm oán thù trách cứ. Đến như sáu quân thì tội lỗi rất có thể dung loại, nài lòng trời soi xét". Sau khi khấn, trời khu đất quang quẻ quay về.[16]

Năm ấy, người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm) lấn thanh lịch quá biên cương Đại Cồ Việt, cho tới bến Kim Hoa và châu Vị Long nhằm kinh doanh. Thái Tổ sai quân bắt được người Đại Lý và rộng lớn 1 vạn con cái ngựa.[17]

Mùa đông đúc, mon 10, năm 1013 châu Vị Long phản lại nước Đại Cồ Việt, hùa theo đòi người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm). Vua Lý Thái Tổ đem quân tiến công, thủ lĩnh là Hà Án Tuấn kinh hoàng, đem đồ gia dụng đảng trốn vô rừng núi.[17]

Năm Giáp Dần (1014), vua Đại Lý là Đoàn Tố Liêm sai nhị tướng mạo Dương Trường Huệ, Đoàn Kính Chí đem đôi mươi vạn quân tiến công nước Đại Cồ Việt. Quân Đại Lý tiến bộ lên đóng góp ở bến Kim Hoa, dũng trại Ngũ Hoa. Sau khi châu mục châu Bình Lâm là Hoàng Ân Vinh thông tin, Lý Thái Tổ sai Dực Thánh vương vãi tiến công bến Kim Hoa. Quân Đại Cồ Việt khuấy tan quân Đại Lý, "chém vạn đầu giặc, bắt được quân sĩ và ngựa nhiều vô số" (nguyên văn vô Đại Việt sử lược). Sau thắng lợi, Lý Thái Tổ hạ mệnh lệnh mang lại viên nước ngoài y sĩ Phùng Chân, Lý Hạc đem 100 ngựa chiến của Đại Lý biếu tặng vua Tống Chân Tông. Triều đình Tống đối đãi những sứ thần Đại Cồ Việt vô cùng hậu. Cùng năm tê liệt, Thái Tổ thay đổi phủ Ứng Thiên thực hiện Nam Kinh.[18]

Tháng 12 năm Canh Thân (1020), Lý Thái Tổ sai Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã và Đào Thạc Phụ đem quân chuồn tiến công Chiêm Thành ở trại Thầy Chính, trực tiếp cho tới núi Long Tỵ (nay nằm trong thị xã Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), chém được tướng mạo Chiêm là Thầy Linh bên trên trận, người Chiêm bị tiêu diệt cho tới quá nửa.[17]

Tháng 12 năm Tân Dậu (1021), thổ dân Đại Nguyên Lịch - một sắc dân Mán trú ngụ thân mật trại Như Hồng và trấn Triều Dương (Đại Tống) - thanh lịch tiến công phá huỷ biên ải Đại Cồ Việt-Đại Tống.[19] Lý Thái Tổ đi ra mệnh lệnh mang lại Dực Thánh vương vãi tiến công dẹp Đại Nguyên Lịch, quân tiến công cho tới châu Như Hồng vô khu đất Tống (đời vua Tống Chân Tông), châm kho báu, bắt nhiều dân và gia súc rồi kéo về. Sử gia Trung Quốc gốc Việt Lê Tắc đang được thuật lại vụ việc này vô sách An Nam chí lược rằng:[17]

"Tháng 12, Chuyển vận sứ Quảng Tây Cao Huệ Liên dưng thơ thưa Giao Châu vô cướp trại Như Hồng nằm trong châu Khâm, bắt người và thú vật thật nhiều. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu khiến cho Cao Huệ Liên tư điệp văn mang lại Giao Châu và sai sứ theo đòi yêu sách lại. Nguyên trước đó với dân Mường là Trương Phố, lánh tội chạy cho tới đầu ngụ, quan lại thống trị Khâm Châu là Mục Trọng vời vô, tiếp cận nửa lối lại ngăn ko mang lại vô. Đô Tuần Kiểm Tàng Tự bèn khiến cho trại Như Hồng khao đãi trâu rượu. Giao Châu dò la hiểu rằng việc ấy, bèn nhân xua bắt dân Mường, tiến công cướp luôn luôn trại Như Hồng. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu thư bảo những châu kể từ ni ko được dụ vời quân man rợ và khao đãi yến tiệc, cho tới đỗi sinh sự."

Năm 1024, Lý Thái Tổ sai Thái tử Lý Phật Mã đem quân tiến công châu Phong Luân, còn Khai Quốc vương vãi thì tiến công châu Đô Kim. Cùng năm tê liệt, mái ấm vua tu sửa trở nên Thăng Long.[17][20]

Năm 1028, Thái tử lại được mệnh lệnh tiến công châu Thất Nguyên, Đông Chinh vương vãi cũng chuồn tiến công châu Văn.[21]

Xem thêm: thừa tướng yêu nghiệt sủng thê

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng thờ vua Lý Thái Tổ ở miếu Kiến Sơ, Gia Lâm, TP Hà Nội.

Lý Thái Tổ xuất thân mật kể từ miếu chiền, sau thời điểm đăng vương vô cùng khoản đãi giới tăng lữ. Vào năm 1010, sau thời điểm đang được dời đô kể từ Hoa Lư về Thăng Long, việc trước tiên ông thực hiện là ngay lập tức xuất đi ra 2 vạn quan lại nhằm thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức (tức Cổ Pháp).[22]

Tháng 12 năm Canh Tuất (năm 1010 dương lịch), Lý Thái Tổ sai sứ thanh lịch nước Tống nhằm thỉnh tầm cỡ Phật giáo. Tống Chân Tông đồng ý, trao mang lại vua Lý kinh Địa Tạng cùng theo với chữ ngự cây bút tự chủ yếu tay vua Tống ghi chép.[23]

Cùng năm, sau thời điểm đã và đang được kiến thiết Hoàng trở nên, ông lại miếu ngự Hưng Thiên và tinh ma lâu Ngũ Phượng. Ngoài trở nên về phía phái mạnh dựng miếu Thắng Nghiêm.

Tháng 6 năm Mậu Ngọ (1018), Lý Thái Tổ lại sai viên nước ngoài y sĩ Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc thanh lịch nước Đại Tống thỉnh Tam tạng kinh đưa về nhằm vô kho Đại Hưng.[24][25]

Tháng 9 năm Giáp Tý (1024), Thái Tổ sai dựng miếu Chân Giáo vô nội đô Thăng Long, nhằm nhà vua tới lui nghe kinh pháp.[26]

Về việc này, Lê Văn Hưu nhận xét: ...Lý Thái Tổ đăng vương vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước đang được dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và phỏng mang lại thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở Kinh sư, thế thì chi tiêu phí của nả mức độ lực vô việc thổ mộc ko biết chừng nào là tuy nhiên kể.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử lược, năm Mậu Thìn 1028 (tức năm Thuận Thiên loại 19), sức mạnh Lý Thái Tổ dường như không được chất lượng tốt, thông thường xuyên nhức yếu hèn. Ngày 31 mon 3 năm ấy, Thái Tổ chết thật ở năng lượng điện Long An, ở ngôi 19 năm, tận hưởng lâu 54 tuổi hạc.

Khi Lý Thái Tổ vừa mới đây đời, việc tế táng lại liên tục, thì tía vương vãi gia Vũ Đức vương vãi, Đông Chinh vương vãi và Dực Thánh vương vãi nằm trong quân sĩ bao vây trở nên, nhằm mục đích mục tiêu cướp ngôi Thái tử Lý Phật Mã[25]. Thái tử đem quân vô trở nên, quyết một trận với 3 vương vãi.

Khi quân của Thái tử và quân những vương vãi đối trận, thì Võ vệ tướng mạo quân Lê Phụng Hiểu rút gươm đi ra chỉ vô Vũ Đức vương vãi tuy nhiên bảo rằng: "Các người dòm nom ngôi cao, khi dễ dàng tự động quân, bên trên quên ơn tiên quân, bên dưới trái ngược nghĩa tôi con cái, vậy Phụng Hiểu nài dưng nhát gươm này!". Nói hoàn thành chạy xông vô chém Vũ Đức vương vãi ở trận chi phí. Quân những vương vãi nhìn thấy kinh hoàng nên quăng quật chạy cả. Dực Thánh vương vãi và Đông Chinh vương vãi cũng cần chạy trốn, về sau nài đi ra mặt hàng, được thả cả. Thái tử Lý Phật Mã lên nối ngôi, tức là Lý Thái Tông.

Lý Thái Tông kế tiếp vị, táng Lý Công Uẩn ở Thọ Lăng, phủ Thiên Đức, truy tôn miếu hiệu là Thái Tổ, thụy hiệu là Thần Vũ Hoàng đế.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

  • Cha: Hiển Khánh vương.
  • Mẹ: Minh Đức Thái hậu Phạm Thị Ngà.
  • Anh em:
  1. Dực Thánh vương vãi, với sách ghi là đàn ông.[27]
  • Hậu phi: Thái Tổ lập 9 nương nương, vô tê liệt với một vài người được sử ghi danh hiệu:[28]
  1. Lập Giáo hoàng hậu: sử chép là bà xã cả, theo đòi dã sử thương hiệu húy là Lê Thị Phất Ngân, con cái của Lê Hoàn, là u của Thái tử Lý Phật Mã.[29][cần dẫn nguồn] Sau được Lý Thái Tông phong Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Ái Vân phu nhân Chu thị
  3. Tá Quốc Phu nhân
  4. Lập Nguyên Phu nhân

Còn lại đều ko rõ ràng thương hiệu họ.

  • Con cái: Ít nhất 7 hoàng tử, 13 công chúa.
  1. Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã, năm 1009 phong Hoàng hoàng thái tử. Mẹ là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Khai Quốc vương vãi Lý Bồ, phong năm 1013, ở phủ Trường Yên.
  3. Đông Chinh vương vãi Lý Lực, phong năm 1018.
  4. Vũ Đức vương vãi, ko rõ ràng thân mật thế, theo đòi ý kiến của Trần Trọng Kim là con cái Lý Thái Tổ.
  5. Uy Minh hầu Lý Nhật Quang, còn mang tên Lý Hoảng. Theo Việt năng lượng điện u linh tập, u là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  6. Công chúa An Quốc, gả mang lại Đào Cam Mộc.
  7. Lĩnh Nam Công chúa (Lý chỉ Hòa), gả mang lại Thân Thừa Quý

Nhận định[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng Lý Thái Tổ và Lý Thái Tông ở thông thường Lý Bát Đế.

Sử gia Lê Văn Hưu bình vô Đại Việt sử ký:

“

Lý Thái Tổ đăng vương vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước đang được dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và phỏng mang lại thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở kinh sư, thế thì chi tiêu phí của nả mức độ lực vô việc thổ mộc ko biết chừng nào là tuy nhiên kể. Của ko cần là trời mưa xuống, mức độ ko cần là thần thực hiện thay cho, há chẳng cần là vét tiết mỡ của dân ư? Vét tiết mỡ của dân rất có thể gọi là thao tác làm việc phúc chăng? Bậc vua sáng sủa nghiệp, tự động bản thân cần thiết kiệm, còn nơm nớp mang lại con cái con cháu xa xăm xỉ chểnh mảng biếng, thế tuy nhiên Thái Tổ nhằm phép tắc lại như vậy, chả trách cứ đời sau xây tháp cao ngất trời, dựng cột miếu đá, năng lượng điện thờ Phật, lung linh rộng lớn cung vua. Rồi người bên dưới làm theo, với kẻ diệt thân mật thể, thay đổi lối khoác, quăng quật sản nghiệp, trốn thân mật mến, dân bọn chúng quá nửa thực hiện sư sãi, nội địa ở đâu cũng miếu chiền, xuất xứ há chẳng cần kể từ đấy?

”
— Sách này không thể, dẫn lại theo đòi Đại Việt sử ký toàn thư
“

Có người hỏi: Lê Đại Hành với Lý Thái Tổ ai hơn? Thưa rằng: Kể về mặt mũi trừ dẹp gian lận vô, khuấy tan giặc ngoài, thực hiện mạnh nước Việt tao, đi ra oai nghiêm với những người Tống thì Lý Thái Tổ ko vị Lê Đại Hành với công tích gian nan rộng lớn. Nhưng về mặt mũi tỏ rõ ràng ân uy, lòng người tôn vinh, tận hưởng nước lâu lâu năm, nhằm phúc mang lại con cái con cháu thì Lê Đại Hành ko vị Lý Thái Tổ nơm nớp tính lâu dài thêm hơn. Thế thì Lý Thái Tổ rộng lớn ư? Đáp: Hơn thì ko biết, chỉ thấy đức của mình Lý dày rộng lớn bọn họ Lê, vì như thế thế cho nên thưa theo đòi bọn họ Lý.

”
— Sách này không thể, dẫn lại theo đòi Đại Việt sử ký toàn thư[30]

Sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn cỗ Đại Việt sử ký toàn thư bình rằng:

“

Lý Thái Tổ trào lên, trời banh điềm tốt hình thành ở vết cây sét tiến công. Có đức vớ với ngôi, vị lòng người theo đòi về, lại vừa vặn sau thời điểm Ngọa Triều phí phạm dâm bạo ngược tuy nhiên vua thì vốn liếng phổ biến khoan nhân, trời thông thường dò la mái ấm mang lại dân, dân theo đòi về người dân có đức, nếu như quăng quật vua thì còn biết theo đòi ai! Xem việc vua nhận mệnh thâm thúy lặng lẽ, dời đô yên lặng nước, lòng nhân thương dân, lòng trở nên cảm trời, nằm trong là tiến công dẹp phản loàn, Nam Bắc thông hiếu, thiên hạ bình yên lặng, truyền ngôi nhiều năm, rất có thể thấy là với kế tiếp lược của bậc đế vương vãi. Duy với việc yêu quý đạo Phật, đạo Lão là nơi xoàng.

”
— Đại Việt sử ký toàn thư

Sử thần Lê Tung, người sáng tác bài bác Đại Việt thông giám tổng luận thì nhận xét:[31]

“

Lý Thái Tổ nhân Ngọa Triều thất đức, hiệp điềm chất lượng tốt sét tiến công trở nên chữ, ứng mệnh trời, thuận lòng người, quá thời banh vận; với đại phỏng khoan nhân, với quy tế bào xa xăm rộng lớn, dời đô ấn định vạc, kính trời yêu thương dân, tô ruộng với mệnh lệnh thả, phú dịch với cường độ. Bắc Nam thông hiếu, thiên hạ bình yên lặng. Song thánh học tập chẳng nghe, nho phong ko thịnh, tăng ni lúc lắc nửa dân gian lận, miếu chiền dựng đẫy thiên hạ, ko cần là đạo sáng sủa nghiệp truyền loại vậy.

”
— Lê Tung

Khâm ấn định Việt sử Thông giám cương mục nhận định:

“

Nhà Lý được nước, cũng ko cần chính đạo mang lại lắm, tuy nhiên đương buổi Lê Ngọa Triều, lòng người ly biệt tan, sinh dân vô mái ấm, ko về với Công Uẩn còn biết theo đòi ai?

”
— Khâm ấn định Việt sử Thông giám cương mục[32]

Lời của sử thần chép vô sách Việt sử chi tiêu án:

“

Vua Lý Thái Tổ phát triển nhờ cửa ngõ Phật, Khánh Vân nuôi rộng lớn, Vạn Hạnh giáo dục, thuyết nhân trái ngược thấm sâu ở trong tâm, vì vậy khi mới mẻ loài kiến quốc, đang được tạo ra nhiều miếu, cung cấp năng lượng điện phỏng tăng bọn chúng, mong muốn trả cả toàn cầu vô nước Phật, bất luận thánh thiện ngu mong muốn mang lại qui Phật, cho tới đời sau Nhà Lý mới mẻ khởi đăng vương miếu cao sát mây, lập nên cột miếu bằng đá điêu khắc cao vót, lấy sự thờ Phật thao tác làm việc thông thường cần với của một nước (lập rộng lớn 300 ngôi miếu, đúc trái ngược chuông nặng nề cho tới một vạn nhị ngàn cân nặng đồng). Khi khánh trở nên miếu thì banh hội, xá những tội nhân; một mái ấm sư tự động thiêu tuy nhiên cũng tạ ơn Phật, bụt nẩy ở miếu Pháp Vân tuy nhiên lập nên miếu tự động gian trá bản thân và gian trá cho tới người không giống, xấp xỉ như điên như đần độn, tạo nên thuật ảo của sư Đại Điên dám hoành hành ở vô cung vua, cùn bầu của Nguyễn Bông đầu bầu thực hiện con cái quá tự động của nước; cho tới nỗi vua Huệ Tôn quăng quật nước mang lại đàn bà nhỏ tuy nhiên xuống tóc đầu Phật; vì như thế mái ấm sư tuy nhiên hưng quốc, lại vì như thế mái ấm sư tuy nhiên thoát nước, Phật cũng ko đem chén nước công đức tuy nhiên phỏng mang lại vua cùng với nước được, hợp lý bên trên vì như thế vua Thái Tổ, vì vậy cho tới nỗi thế?

”
— Việt sử chi tiêu án[33]

Theo K.W Taylor:

“

Lý Công Uẩn, một người được nâng đầu vị những quyền năng tu viện rõ nét đang được kìm hãm trung tâm văn hóa truyền thống và hành chính thượng cổ bên trên đồng vị sông Hồng, phất lên kể từ Hoa Lư và phát triển thành vị lãnh đạo thị vệ hoàng cung và, vô năm 1009, sau sự kể từ trần của những người kế tiếp ngôi cũng chính là đàn ông thất nhân tâm của Lê Hoàn, đã và đang được lập thực hiện vua với việc đống ý của quý khách. Lý Công Uẩn (được ghi nhớ cho tới sau thời điểm thất lạc với miếu hiệu Lý Thái Tổ) đang được kể từ quăng quật Hoa Lư và đặt điều kinh kì của ông bên trên trung tâm hành chủ yếu cũ kể từ thời thuộc về mái ấm Đường (Hà Nội ngày nay), đặt điều lại thương hiệu là Thăng Long.

”
— K. W. Taylor

Các công trình xây dựng nối liền với thương hiệu tuổi hạc của Lý Thái Tổ/Lý Công Uẩn[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ và những vị vua mái ấm Lý được thờ ở thông thường Đô, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh TP Bắc Ninh, điểm đấy là quê nhà ở trong phòng Lý. Gần thông thường Đô là lăng tẩm những nhà vua mái ấm Lý ở rải rác rưởi bên trên địa phận phường Đình Bảng.

Có một ngôi thông thường thờ riêng rẽ vua Lý Thái Tổ, nương nương Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tông được kiến thiết tự TP Hà Nội kết phù hợp với Tỉnh Ninh Bình là Đền Vua Lý Thái Tổ bên trên Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư. Tại điểm động Hoa Lư – quê nhà của Thái hậu Dương Vân Nga và cũng chính là địa thế căn cứ thuở đầu của Đinh Sở Lĩnh với những di tích lịch sử đình Ngọc Nhị, đình Viến thờ vua Đinh và Thái hậu cũng có thể có bài bác vị phối thờ Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tổ với giai thoại nhị người từng về viếng thăm điểm này.

Nhiều địa hạt lấy thương hiệu ông đặt điều cho những trên phố và ngôi trường học tập như: lối Lý Thái Tổ ở những trở nên phố: TP Bắc Ninh, TP Hà Nội, Huế, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình, Vĩnh Yên, Thành Phố Đà Nẵng, Long Xuyên, Thành phố Xì Gòn,... hoặc lối Lý Công Uẩn ở những trở nên phố: Tỉnh Lào Cai, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Móng Cái,...

Xem thêm: kiếm đạo độc thần

Hà Nội và TP Bắc Ninh là 2 tượng đài đã và đang được kiến thiết nhằm tưởng niệm cho tới ông.

Năm 2004, một tượng đài Lý Thái Tổ được kiến thiết bên trên trục đ­ường Đinh Tiên Hoàng nằm trong điểm rừng hoa Chí Linh, Hồ Hoàn Kiếm, TP Hà Nội theo đòi khuôn ở trong phòng chạm trổ Vi Thị Hoa, bằng đồng nguyên khối (nặng 14T, cao 3,3 m) nằm trong dạng công trình xây dựng kính chào kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – TP Hà Nội.[34] Bà Vi Thị Hoa cho thấy là ko có tài năng liệu vật thể nào là về khuôn mặt mũi, âu phục của Lý Thái Tổ và nói: "Chúng tôi sáng sủa tác mang ý nghĩa ước lệ".

Tháng 8 năm 2011, cái tàu hộ vệ có tên lửa lớp Gepard 3.9 (Project 11661E) loại nhị của Hải quân Nhân dân nước ta – HQ012 – được mệnh danh Lý Thái Tổ.

Trong văn hoá đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]

Năm Tác phẩm Diễn viên
2010 Khát vọng Thăng Long Quách Ngọc Ngoan
Về khu đất Thăng Long Lý Hùng
Huyền sử thiên đô Công Dũng
2011 Lý Công Uẩn: Đường cho tới trở nên Thăng Long Phạm Tiến Lộc
Lưu Tiến Đạt

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons nhận thêm hình hình ảnh và phương tiện đi lại truyền đạt về Lý Thái Tổ.
  • Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục Chính biên Quyển loại I Lưu trữ 2009-03-31 bên trên Wayback Machine
  • ĐVSKTT quyển II - Kỷ Nhà Lý
  • Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225) Lưu trữ 2009-07-18 bên trên Wayback Machine, người sáng tác Trần Trọng Kim.
  • Đại Việt Sử ký Toàn thư, Kỷ mái ấm Lý
  • Đại Việt sử lược, quyển nhị: vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  • Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất phiên bản Văn hóa tin tức.
  • Đất nước nước ta qua loa những đời, Đào Duy Anh, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, năm nhâm thìn.
  • Việt sử chi tiêu án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991.
  • Lịch triều hiến chương loại chí, tập dượt 1, tập dượt 2, Nhà Xuất phiên bản Giáo dục đào tạo, 2012.
  • Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim, Sở Giáo dục đào tạo Trung tâm Học liệu xuất phiên bản.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Kỷ Nhà Lê. Ngọa Triều Hoàng Đế.
  2. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập Xã hội TP Hà Nội, 1992, Kỷ mái ấm Lý.
  3. ^ NGỌC PHẢ CÁC VUA TRIỀU LÊ, Trần tì Chí, đăng bên trên Báo Hán Nôm của VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM - VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM, năm 2010.
  4. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập xã hội, 1993, Kỷ Nhà Lê.
  5. ^ An Nam chí lược: Năm Đại Trung Tường Phù loại 3, Chí Trung (tức Long Đĩnh) thất lạc, con cái còn nhỏ, em là Minh Đề, Minh Sưởng tranh giành ngôi. Công Uẩn xua và giết mổ chuồn, tự động lĩnh việc Giao Châu, xưng là An Nam Tĩnh Hải quân quyền Lưu hậu.
  6. ^ Việt sử chi tiêu án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Khai Minh Vương.
  7. ^ Ngô Thì Sĩ, sách đang được dẫn, tr. 223.
  8. ^ K. W. Taylor, Looking Behind The Vietnamese Annals, Lý Phật Mã (1028-54) and Lý Nhật Tôn (1054-72) In The Việt Sử Lược and The Toàn Thư, The Vietnam Forum, A Review of Vietnamese Culture and Society, Yale Center For international and Area Studies, no. 7, Winter-Spring 1986, những trang 47-68.
  9. ^ Đất nước nước ta qua loa những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, năm nhâm thìn, trang 141.
  10. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 99.
  11. ^ Đất nước nước ta qua loa những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, trang 141.
  12. ^ Lịch triều hiến chương loại chí, tập dượt 1, Nhà Xuất phiên bản Giáo dục đào tạo, 2012, trang 528.
  13. ^ Đất nước nước ta qua loa những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, trang 145.
  14. ^ Việt sử chi tiêu án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Thái Tổ vua, trang 43.
  15. ^ Việt sử chi tiêu án, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ vua, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991.
  16. ^ Đại Việt sử ký toàn thư.
  17. ^ a b c d e Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập Xã hội TP Hà Nội, 1993, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ vua.
  18. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 83.
  19. ^ Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 112.
  20. ^ Đại Việt sử lược, Quyển nhị: Vua Thái Tổ, trang 38.
  21. ^ Đại Việt sử lược: Quyển nhị: Vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  22. ^ ĐVSKTT: Mùa thu, mon 7, 1010, xuống chiếu trừng trị chi phí kho 2 vạn quan lại, mướn công nhân thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức, toàn bộ tám sở, đều dựng bia ghi công.
  23. ^ Lê Tắc, An Nam chí lược, 1961, trang 101.
  24. ^ Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 111.
  25. ^ a b “Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225)”. Bản gốc tàng trữ ngày 18 mon 7 năm 2009. Truy cập ngày 2 mon 3 năm 2010.
  26. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 86.
  27. ^ ĐVSKTT ghi: Soát lại việc Lý Công Uẩn phong tước đoạt ghi bên trên trên đây, ngờ Toàn thư chép sót về người được phong là Dực Thánh vương vãi. Đại Việt sử lược (q.2, tờ 2b) ghi vua phong "cho anh thực hiện Vũ Uy vơng, phong mang lại em thực hiện Dực Thánh vương". Cương mục (CB2, 8a) ko thấy dẫn Đại Việt sử lược, tuy nhiên dẫn Nam Thiên trung nghĩa lục (của Phạm Phi Kiến) thưa Dực Thánh Vương là con cái loại của Lý Thái Tổ. Phối thích hợp cả Toàn thư ghi bên trên đấy là Đại Việt sử lược, ngờ Cương mục chú sai.
  28. ^ Lý Thái Tổ với đến… 9 bà Hoàng hậu Lưu trữ 2011-06-11 bên trên Wayback Machine, PV - Báo Phụ phái đẹp, ngày 06/06/2011.
  29. ^ Bí ẩn người bà xã được Lý Công Uẩn đối đãi quánh biệt
  30. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, Bản kỷ, Kỷ mái ấm Lê, Đại Hành Hoàng đế
  31. ^ Lê Tung. Việt giám thông khảo tổng luận. Hội chỉ tồn di tích chữ Nôm. tr. 10b-11a.
  32. ^ Khâm ấn định Việt sử Thông giám Cương mục, Chính biên, quyển II
  33. ^ Việt sử chi tiêu án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ vua.
  34. ^ Khó khởi công kiến thiết tượng đài Lý Thái Tổ vô khi 10/10

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

  • Lý Thái Tổ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
  • Ly Thai To (Vietnamese emperor) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
  • Lễ thắp hương Vua Lý Thái Tổ vô tối kí thác quá Việt Chiến, báo Thanh Niên 12:17 AM - 06/02/2010 lưu 7/2/2010
  • Khởi công kiến thiết tượng đài Lý Thái Tổ Việt Anh. Vnexpress. 17/8/2004 | 09:08 GMT+7